Giáo dục Việt Nam ‘vượt mặt’ Mỹ: Nói vậy mà không phải vậy

Trong phần 1, ngườiviết đã phân tích để chỉ ra kết quả xếp hạng của OECD không phản ảnh chất lượnggiáo dục, và không mang tính đại diện. Phần 2 sẽ đi vào những bất ổn trongphương pháp thực hiện.

Có một sự thật rấtquan trọng nhưng ít ai chú ý là vấn đề thiếu dữ liệu. Chỉ có khoảng 10% họcsinh trả lời tất cả 28 câu hỏi đọc hiểu. Điều này có nghĩa là nếu một em họcsinh có điểm khoa học là 500 (cũng là điểm trung bình của khối OECD) thì em nàychỉ trả lời được 46% câu hỏi mà thôi. Một học sinh có điểm 400 nghĩa là em nàychỉ trả lời 23% số câu hỏi. Nói cách khác, rất nhiều câu hỏi không được trả lời.

Sự thật trên có nghĩagì? Nó có nghĩa là khi PISA so sánh giữa các nước thì chẳng khác gì so sánhgiữa trái cam và trái táo. Một ví dụ để minh họa: học sinh Việt Nam có thể trảlời câu hỏi 1-20, còn học sinh Trung Quốc có thể trả lời câu hỏi 15-28. Nhữngcâu hỏi mà học sinh Việt Nam trả lời có thể khó hơn những câu hỏi mà học sinhTrung Quốc trả lời. Do đó, khi so sánh giữa hai nhóm thì kết quả sẽ khó màkhách quan.

Trong tình huống câuhỏi bị bỏ trống như thế, các nhà phân tích của PISA làm gì? Họ sử dụng một môhình thống kê có tên là Rasch để khắc phục vấn đề. Rất khó giải thích mô hìnhRasch trong bài này, nhưng phương pháp này dựa vào giả định rằng các câu hỏi cótrọng số như nhau, và cách lấp vào khoảng trống các câu hỏi là dùng xác suấthậu định (posterior probability). Giả định này rất "mạnh" (hiểu theonghĩa thiếu tính thực tế), bởi vì câu trả lời hay khả năng trả lời có thể còntuỳ thuộc vào văn hoá của từng nước.

Ngoài ra, họ sử dụngmột phương pháp thống kê khác có tên là imputation để lấp vào những câu hỏi màhọc sinh bỏ trống. Phương pháp này có thể giải thích nôm na như sau: dựa vàocác câu trả lời mà các em học sinh đã làm, nếu các em học sinh trả lời tất cảcác câu hỏi, thì kết quả sẽ xảy ra có thể ước tính.

Nói cách khác, cácnhà nghiên cứu tạo ra dữ liệu không có thật! Đây là một phương pháp khánguy hiểm vì nó tuỳ thuộc vào những câu trả lời mà các em học sinh đã nỗ lựctrong test. Trong các công trình nghiên cứu quan trọng rất ít ai dám ứng dụngphương pháp imputation vì nó có thể dẫn đến sai lệch nghiêm trọng.

Ảnh minh họa

Về mặt kĩ thuật, tấtcả những câu hỏi của PISA rất tương quan với nhau. Dù thi 3 môn nhưng điểm 3môn rất tương quan với nhau, nên chỉ cần biết một môn là giải thích 75% mônkia.Nói cách khác các môn học chỉ phản ảnh một yếu tố đơn thôi, nếu thiếtkế tốt các môn học sẽ ít tương quan với nhau. Điều này có nghĩa gì? Nó có nghĩalà khi PISA xếp hạng giữa các nước chủ yếu là dựa vào yếu tố này, nhưng yếu tốnày không đồng đều giữa các nước.

Nói cách khác, thứhạng của một nước trong bảng xếp hạng có thể thay đổi nếu xem xét đến yếu tốthứ 2 hay thứ 3. Nói cách khác nữa, bảng xếp hạng của PISA không nói gì về sựthông minh của học sinh Việt Nam.

Vì những vấn đề vềphương pháp, việc so sánh hay xếp hạng giữa các nền giáo dục có nền tảng vănhoá và triết lí giáo dục khác nhau càng làm cho vấn đề trở nên khó diễn giải. Ởđây, tôi phải mở ngoặc để nói thêm rằng ngoài PISA, còn có nhóm xếp hạngdựa vào chương trình TIMSS (Trends in International Maths and ScienceStudy – Xu hướng học toán và khoa học quốc tế) cũng là một nhóm xếp hạng giáodục có uy tín.

Nhưng kết quả xếphạng của PISA và TIMSS không nhất quán với nhau. Chẳng hạn như Phần Lan có nămđứng đầu trong bảng xếp hạng của PISA, nhưng lại đứng hạng trung bình củaTIMSS. Rất nhiều trường hợp như thế đã xảy ra trong quá khứ. Chúng ta phải rấtthận trọng, không nên quá đặt nặng hay quá tin vào các chương trình đánh giá vàxếp hạng như PISA hay TIMSS.

Nói tóm lại, các phântích trên đây cho phép tôi diễn giải kết quả xếp hạng giáo dục một cách khácvới cách hiểu của giới báo chí, và có lẽ cũng khác với cách hiểu của OECD. Rõràng, kết quả hai môn toán và khoa học của một nhóm học sinh thiếu tính đạidiện cho cả nước thì không thể nào phản ảnh chất lượng giáo dục của Việt Nam.

Trong khoa học xãhội, người ta phân biệt cái gọi là tính hợp lí bề mặt và hợp lí nội tại. Kếtquả xếp hạng của OECD về nền giáo dục Việt Nam dựa trên điểm kiểm định trongchương trình PISA nhìn bề ngoài thì có tính hợp lí vì nó được thiết kế một cáchcó hệ thống và được thu thập dữ liệu đúng qui trình. Nhưng những kết quả bằngcon số thống kê đó không phản được cái phần "chất" của nền giáo dục,không biết đến con số hơn 100 ngàn học sinh Việt Nam đang "tị nạn"giáo dục ở nước ngoài, kể cả ở những nước như Úc và Mỹ mà bảng xếp hạng OECDcho là kém hơn Việt Nam.

Chỉ có người ở trongchăn mới biết chăn có rận; con số thống kê của OECD không bao giờ nhận dạngđược những bất cập trong nền giáo dục Việt Nam. Do đó, nói một cách dân dã vừangắn gọn vừa dễ hiểu: bảng xếp hạng giáo dục của OECD nói vậy mà thực tế khôngphải vậy.

TheoNguyễn Văn Tuấn/Vietnamnet