Chuyện cổ tích về học sinh giỏi toán

Đólà lý do GS toán học Ngô Việt Trung - Viện trưởng Viện Toán học Viêt Nam - hồitưởng lại những kỷ niệm học lớp chuyên toán thời chiến tranh chống Mỹ của mình,mà theo ông, để các thế hệ sau này biết được những chuyện “cổ tích” thời đó,cũng là thời gắn liền với tên tuổi nhiều nhà toán học xuất sắc của Việt Nam.

Nhớ thầy Thái

GSNgô Việt Trung kể: Tôi bước vào học lớp chuyên toán cấp 3 của Hà Nội từ năm1966, hai năm sau khi Mỹ bắt đầu ném bom miền Bắc.

Thầydạy toán và đồng thời là chủ nhiệm lớp chúng tôi là thầy Đặng Trần Thái đã từngdạy toán thời Pháp. Hầu như chúng tôi không học cac dạng đề hay các phương phápgiải. Chúng tôi học toán nhiều nhất chính là qua những buổi bình giảng các bàikiểm tra hàng tháng.

Cácbài kiểm tra được tiến hành giống như các cuộc thi học sinh giỏi. Trong cácbuổi trả bài sau đấy, thầy Thái thường bắt những người có lời giải tốt hay cólời giải sai trình bày lại, rồi sau đó thầy bình giảng cho chúng tôi nghe xemnên phân tích bài toán và trình bày lời giải thế nào cho tốt nhất.

Cólẽ vì thế chúng tôi không cảm thấy ngợp khi gặp đề khó và biết trình bày lờigiải thế nào cho gọn và chặt chẽ.

Kỳthi học sinh giỏi miền Bắc lớp 10 năm 1969 (tương đương lớp 12 hiện nay), lớptôi đạt thành tích cao hơn hẳn các lớp chuyên của ĐH Tổng hợp và ĐH sưphạm.

Rấttiếc là các lớp chuyên toán của Hà Nội sau này không ở Trường phổ thông cấp 3Lý Thường Kiệt (bây giờ là trường Việt Đức) và thầy Thái cũng không được phâncông dạy lớp chuyên toán nữa.

Suyngẫm lại, tôi thấy chính những kỹ năng tôi học được từ các buổi bình giảng củathầy đã giúp tôi rất nhiều trong nghiên cứu toán học sau này.

Bàithi kiểm tra toán đầu tiên ở lớp chuyên tôi hầu như không làm được gì. Tôi thựcsự lo lắng và bắt đầu tìm tài liệu đọc thêm.

Hồiđó hầu như không có tài liệu gì để đọc thêm ngoài báo Toán học và Tuổi trẻ.Nhóm chúng tôi thề là chỉ giải những bài toán của báo nhưng không được gửi lờigiải đi. Dần dần tôi bắt đầu say mê toán.

Giấc mơ kỳ lạ và lời từ chối trường chuyên

Cómột điều kỳ lạ xảy ra cuối năm lớp 8 khi tôi gặp một bài toán số học khó, nghĩmấy tuần không ra. Một đêm tôi bỗng mơ thấy lời giải và tỉnh dậy ngay lúc đó.Kiểm tra lại, tôi thấy lời giải trong mơ đúng.

Đầunăm lớp 9, có một thầy ở ĐH tổng hợp đến trường để tuyển vào lớp chuyên. Thầyđó đầu rất to, hình như là thầy Lê Đình Thịnh.

Téra là năm 1966, Trường ĐH Sư phạm tuyển người trước nên ĐH Tổng hợp không tuyểnnữa vì cho rằng bên Trường ĐH Sư phạm lấy hết người giỏi rồi.

Đếnnăm 1967, Trường ĐH tổng hợp mới cử cán bộ trực tiếp đi tuyển học sinh giỏiđang học lớp 9 ở các địa phương để thành lập lớp chuyên khóa 1996.

Tôinhớ là thầy này ra một số đề bài khó cho chúng tôi giải. Có đề bài tôi phải mấtcả ngày mới giải được. Sau đó, thầy đề nghị 9 người viết đơn xin chuyển trườngvề ĐH Tổng hợp, trong đó có tôi.

Tuyvề đấy thì hay hơn nhưng chúng tôi quyết định không chuyển đi vì coi đó là mộthành động phản bội lại lớp chuyên của chúng tôi.

Đểgiải quyết mâu thuẫn giữa 2 trường đại học, Bộ Giáo dục sau này phải tổ chứchàng năm một kỳ thi chung cho việc tuyển sinh chuyên toán trung ương và chiađều số người trúng tuyển cho hai trường.

Cuốimỗi năm học, Hà Nội đều có cuộc thi học sinh giỏi cấp thành phố co các loạilớp. Các cuộc thi học sinh giỏi được tổ chức cho một cụm trường sơ tán gần nhauở một nơi nào đó.

Tôinhớ nhất lần đi thi học sinh giỏi lớp lớp 9 năm 1968 ở Bình Đà, cách trườngchúng tôi sơ tán khoảng 15 cây.

Chúngtôi đap xe đi thi từ hôm trước. Tối hôm đó phải ngủ ở ngoài đình không có màn.Sáng hôm sau, mặt bị muỗi đốt nhiều đến nỗi các bạn bảo mặt như cái bánh đavừng.

Cuộcthi lần đó, tôi giải hết các đề và tin chắc mình sẽ được giải nhất. Sau đấy,đợi mãi không thấy tin gì. Cuối cùng mới biết là đề thi bị lộ ở nơi khác nênphải hủy toàn bộ kết quả cuộc thi. Lần thi đó, tôi còn tham gia thi học sinhgiỏi môn Địa và cũng được giải nhì.

Từ 4 tháng liệt giường đến giải nhất danh giá

Đầunăm lớp 10, tôi bị xuất huyết màng não và hôn mê hơn 1 tuần. Tuy thoát chếtnhưng tôi phải nằm liệt giường 4 tháng ở bệnh viện Bạch Mai. Khi ra viện, ôngchủ nhiệm khoa Thần Kinh bảo tôi không nên đi học nữa.

Ởnhà rất buồn vì bạn bè và các em tôi đều đi sơ tán cả. Vì vậy, tôi xin bố mẹcho tôi quay ở lại lớp chuyên với lời hứa chỉ chơi chứ không học.

Saumột thời gian về lớp, tôi lại bị không khí học tâp của lớp cuốn theos. Tôi làmlại hẳn cuốn vở ghi hệ thống lại các đề hay và lời giải độc đáo. Cuốn này cònđược em tôi dùng sau này và đánh mất.

Cuốinăm học, tôi được cử đi thi học sinh giỏi toán lớp 10 toàn miền Bắc năm 1969.Cuộc thi đươc tổ chức tại trường Quang Trung ở Hà Nội.

Tôicòn nhớ cuối buổi có một cậu bé đứng ngoài ghi lại đề thi. Hỏi ra thì mới biếtcậu bé này tên là Đỗ Bá Khang, vừa thi học sinh giỏi lớp 7 xong. Sau này, Đỗ BáKhang đoạt giải nhất học sinh giỏi toán lớp 10 toàn miền Bắc năm 1972.

Saukhi thi xong, tôi quay lại nơi sơ tán học tiếp. Một buổi chiều, tôi đang thổicơm trong bếp của lớp (tôi được phân công nấu cơm vì không được làm việc nặng)thì thầy Thái báo tin về tôi được giải Nhất.

Trướcđó, tôi không tin mình được giải nhất vì tôi viết chứng minh bài hình cuối cùngkhông được chuẩn lắm.

Bàinày khó nên tôi giải được lúc gần hết thời gian thi. Thầy nói chỉ có tôi giảiđược bài hình này.

Nhữngnăm đó, mỗi tỉnh đều có một người tham gia hội đồng chấm thi nên họ soi các bàicó khả năng đoạt giải của các địa phương khác kỹ lắm. Lớp tôi có đến 6 trên 12người lọt vào vòng chấm điểm cuối cùng.

Nhữngbài thi của các thí sinh này đều đươc trình bày lại trên bảng để hội đồng chođiểm. Cuối cùng, hội đồng cho 1 giải nhất, 2 giải ba và 3 giải khuyến khích.Tôi bị trừ một số điểm nhưng vẫn đủ điểm cho giải nhất. Nhưng các bạn lớp tôikhông may mắn như thế.

Ngoàira, lớp tôi còn có 2 bạn Trương Thụ đoạt giải ba và Đinh Dũng được giải khuyếnkhích. Bài thi của tôi được thầy Nguyễn Cảnh Toàn đăng lại và phân tích trongbáo Toán học và Tuổi trẻ sau đó.

Năm1969 thi tốt nghiệp phổ thông gồm 5 môn Toán, Lý, Hóa, Sinh và Văn. Tôi nhớkhông khí trong phòng thi luôn im lặng như tờ và hình như không có ai quay cópgì cả.

BộĐại học dùng điểm thi phổ thông để tuyển người học đại học hay đi nước ngoài.Học đại hoc nào, chuyên ngành gì, đi nước nào, đều do Bộ phân công.

Nămấy là năm đầu tiên Bộ Đại học thi tuyển người đi học nước ngoài, thi hai mônToán và Văn. Bộ trưởng Tạ Quang Bửu trực tiếp ra đề toán.

Trướcbuổi thi toán đợt đầu tại Trường ĐH Bách khoa, ông đứng phát biểu trước tất cảthí sinh tại sân trường. Đó là lần đầu tiên tôi thấy ông và ấn tượng của tôi làtrông ông rất thân thiện, bình dị, không có vẻ gì là một bộ trưởng cả.

Đềtoán năm ấy rất khó vì dựa vào kiến thức toán ở bậc đại học. Nghe nói là phầnlớn thí sinh đều có điểm dưới trung bình. Những người này đều được thi lại đợtsau.

Tôiđược điểm thi toán gần như tuyệt đối nên được phân công đi học đại học về toán.Đó là cột mốc tiếp theo quyết định sự nghiệp của tôi sau này. Cột mốc đầu tiênlà việc tôi vô tình được cử đi thi học sinh giỏi toán lớp 7 và được chọn vàolớp chuyên toán cấp 3 ở Hà Nội.

Saukhi đoạt giải nhất thi toán toàn miền Bắc tôi trở nên nổi tiếng. Uy tín đếnmức, khi lên tàu hỏa đi học nước ngoài tôi được cử làm tổ trưởng dù ít tuổi hơnngười khác (tôi đi học sớm 1 năm) và không làm được gì do phải đi nạng.

Thậmchí một số phụ huynh còn nhờ tôi để ý chăm sóc mấy bạn đi cùng trông còn chínchắn hơn mình.

Nhiềunăm sau này, khi tôi đã có bằng tiến sĩ khoa học và đã là phó giáo sư, rồi giáosư, vẫn có nhiều người nói “ông này giỏi lắm vì đã thi đoạt giải nhất thi họcsinh giỏi toán miền Bắc” chứ không phải vì các thành tựu nghiên cứu toán.

Theo GD&TĐ