‘Ida’ và hành trình day dứt trong bản thể con người

Ida là một bộ phim đơn giản đến kỳ lạ với tiết tấu chậm rãi, những cảnh quay đầy chất thơ nhưng rất ám ảnh về sức nặng truyền tải cho người xem. Qua từng khung hình, bộ phim lật giở dần bí mật của sự tìm kiếm - tìm kiếm câu chuyện, tìm kiếm sự thật và tìm kiếm bản thể. Đạo diễn gốc Ba Lan - Pawel Pawlikowski, người được biết đến nhiều với bộ phim My Summer of Love (2004), đã mang đến một trải nghiệm độc đáo tưởng như không còn xa lạ với chủ đề hậu Thế chiến II tại Ba Lan. Ida được nhiều nhà phê bình đưa vào danh sách những bộ phim độc lập phải xem của năm 2014.

Poster phim "Ida".

Dùng tông màu đen trắng để biểu hiện, bộ phim là hành trình đi xuyên Ba Lan của một nữ tu 18 tuổi sắp nhận lễ thụ phong để mãi mãi ở lại trong tu viện và người dì từng là công tố viên. Chuyến đi của hai nhân vật chứa đầy những ẩn ức về quá khứ đau thương của dân tộc cũng như từng người dân Ba Lan. Anna (Agata Trzebuchowska) là một nữ tu mồ côi từ bé, được khuyến khích liên lạc với người thân duy nhất là dì Wanda (Agata Kulesza). Wanda là một hình ảnh hoàn toàn đối lập với Anna - nghiện rượu, hoang đàng và phức tạp.

Wanda tiết lộ cho Anna biết cô tên thật là Ida, là người Do Thái và bố mẹ cô đã chết trong chiến tranh. Sau đó, hai người cùng nhau hành trình đi xuyên về quá khứ, với mục đích tìm kiếm nơi chôn cất bố mẹ Ida. Những bí mật dần được tiết lộ. Sau một thời gian dài do dự, Wanda đã dám trở về và tìm kiếm sự thật. Ida hiểu hơn về cuộc sống, về bản thể và về đức tin của mình qua cuộc gặp gỡ với Lis, một nhạc công saxophone đang chơi nhạc của John Coltrane - nghệ sĩ nhạc Jazz nổi tiếng người Mỹ.

Wanda day dứt trong hành trình để tìm hiểu về đứa con trai thất lạc, về quá khứ buồn bã của mình. Không cần những thước phim hồi tưởng, quá khứ của Wanda cộng hợp với sự buông thả của bà ở thực tại với rượu, tình dục... đã tạo nên sức nặng đầy ám ảnh về lịch sử. Những người dân mà bà gặp và nói chuyện chứa quá nhiều quá khứ bi thương của dân tộc đến mức đa phần họ lảng tránh trong những câu nói ngắn, cộc lốc và thiếu thiện cảm.

Hai nhân vật chính - Wanda (trái) và Ida trong phim.

Bối cảnh phim được đặt vào năm 1962 khi chiến tranh chưa lùi xa và xã hội đang bị đè nặng bởi những tổn thương. Đó là xã hội mà Wanda trốn tránh để đến khi dám đối diện với sự thật, bà đã không còn mong muốn được sống nữa. Đây cũng là điều mà nữ tu Ida, người sống cả đời trong tu viện, lần đầu tiên được chứng kiến.

Wanda từng hỏi cô: “Giả sử con đến đó và khám phá ra rằng chẳng có Chúa thì sao?”. Câu hỏi đó là sự thử thách đức tin của Ida trước khi tuyên thệ trước Chúa. Cảnh mở đầu phim khi Anna (Ida) cùng những sơ khác đặt bức tượng Chúa trước sân tu viện là một cảnh quay đắt giá, thể hiện đức tin của những người tu hành.

Gương mặt Ida luôn không biểu lộ bất cứ cảm xúc nào, thể hiện sự an phận, tin tưởng và chấp nhận vào số phận đặt sẵn cho mình. Cô không nói lên mong muốn, không đi theo ham muốn và không đi vào bản thể. Mọi thứ trước mặt cô được giả định là vô thường, từ cuộc sống hoang đàng của Wanda đến lời tán tỉnh của anh chàng nhạc công Lis. Ida đi tìm hài cốt bố mẹ mình, chứng kiến những con người mệt mỏi, cuộc sống đa diện trải ra trước mặt.

Trong cảnh quay những nữ tu nằm sấp trên nền đất hướng về phía Chúa khi Ida trở lại tu viện, đôi mắt của cô mở để lộ ra điều gì đó chưa chấp nhận, chưa thực sự tin mình sẵn sàng để đọc lời khấn thệ hiến trọn thân xác mình cho Chúa. Cảnh quay này đặt vị trí của nhân vật ở dưới thấp với khoảng trống trên khung hình, tạo cảm giác trống rỗng, đem đến một hình dung về xã hội đè nén con người, gây hoang mang, khiến cá nhân trở nên nhỏ bé.

Một bộ phim thông thường hay dùng máy quay để tạo những khung hình, và những khung hình liên kết nhau để tạo câu chuyện. Hiếm có bộ phim nào dùng máy quay để tạo câu chuyện cho từng khung hình như Ida. Mỗi khung hình của bộ phim đều có sức nặng, cá tính và sự ám ảnh. Thêm vào đó, với tông màu đen trắng, sự tương phản trong từng hình ảnh được tôn cao, nhấn mạnh và sắc nét hơn rất nhiều.

Bộ phim hoàn toàn sử dụng tông màu đen - trắng.

Sức mạnh của máy quay được thể hiện tối đa để chỉ với 82 phút phim cùng hai màu đen trắng và tỉ lệ khung hình 4:3 đã từ lâu không còn nhiều người sử dụng, đạo diễn Pawel Pawlikowski đã kiệm lời và tiết chế cho mạch truyện tự diễn ra, tự đi đến hồi kết, tự mỗi nhân vật tìm thấy mình, tự con người Ba Lan lột tả được chân thực đất nước mình trong bối cảnh xã hội như vậy.

Hai nữ diễn viên Agata Kulesza và Agata Trzebuchowska đã có màn hóa thân xuất sắc trong vai Ida và Wanda. Những vai diễn tưởng như đơn giản, ít lời nhưng lại rất tinh tế và có khả năng truyền đạt cảm xúc sâu sắc. Ở Wanda là sự tổn thương, nỗi đau được giấu kín trong sự hưởng thụ dường như quá đà, sự mạnh mẽ và từng trải. Ida thì ngược lại, ít nói, ngay cả lúc nghe tin bố mẹ đã chết trong chiến tranh cô cũng không biểu cảm gì. Đó là một trái tim thuộc về Chúa và chỉ đang đi chứng kiến cuộc đời thực sự ra sao.

Sinh ra ở Ba Lan và rời khỏi đó năm 14 tuổi, những ấn tượng quá sâu đậm ngày bé đã khiến đạo diễn Pawel Pawlikowski tạo nên một Ida có chiều sâu và cá tính mạnh. Chiến tranh đã lùi xa, nhưng bản thân xã hội hiện đại nào cũng đều tạo nên những cuộc chiến bên trong bản thể của mỗi người để từ đó, ẩn ức xuất hiện và được lưu giữ. Nó khiến cho mỗi người trở thành một phần của lịch sử, một phần của xã hội và phải tìm hiểu để chiến thắng chính mình.

Tuấn Lalarme