Người phụ nữ làm rạng danh cả 3 đời vua

Khu di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh, huyện Thọ Xuân, tỉnhThanh Hóa đón thêm vinh dự khi Bia Quang Thục Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao cóniên đại thế kỷ XV được công nhận là Bảo vật quốc gia. Bia rộng: 1,92m, cao: 2,80m,dày: 0,27m; Rùa dài: 2,75m, rộng: 1,92m, dày: 0,40m, nặng khoảng 13 tấn.

Bia và rùa được làm bằng đá xanh, nguyên khối, bóng, nhẵn. Trảiqua thăng trầm, biến động của lịch sử, Bia bị sứt một mảnh nhỏ ở thân mặt sau,Rùa có vết rạn nứt ở lưng. Biahình chữ nhật, được đặt trên lưng rùa.

Văn bia với khoảng 70 dòng với 3.000 chữ được viết theo lốichữ Khải chân phương, ghi về gia tộc, ngày sinh, ngày mất và sự nghiệp, cônglao của Quang Thục Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao, đức độ sánh ngang với trờiđất, công lao rạng danh cả 3 vua. .

Tác giả soạn văn bia là những bậc đại danh nho nổi tiếngnhư: Nguyễn Bảo, Nguyễn Xung Xác, người khắc chữ, các nghệ nhân điêu khắc trangtrí trên bia đều là nghệ nhân chuyênnghiệp được triều đình tuyển chọn.

Đây là một tấm bia tiêu biểu đại diện cho một Hoàng Thái hậucủa nước Đại Việt. Theo sử sách ghi lại, Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao mất năm1496, được đưa về an táng tại Sơn Lăng (Lam Kinh), cách Vĩnh Lăng khoảng 500mvề phía Đông. Ngoài việc xây lăng mộ, còn dựng cả một tấm bia để ghi lại lailịch, công đức của người yên nghỉ trong lăng. Bia được dựng theo hướng Đông namcách lăng mộ khoảng 70m, trước mặt là cánh đồng và khe nước.

Trong lịch sử Vương triều hậu Lê, có nhiều Hoàng hậu có côngto lớn trong việc góp sức cùng các vua gìn giữ, xây dựng, bảo vệ đất nước như:Trịnh Từ Trịnh Thị Ngọc Thương, Cung Từ Trần Thị Ngọc Trần, Tuyên Từ Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Anh, Quang Thục HoàngThái Hậu Ngô Thị Ngọc Dao...

Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Giao được đánh giá là một ngườiphụ nữ giỏi, một Mẫu nghi thiên hạ giàu lòng nhân ái khoan dung, đức độ, có đầyđủ tư chất "Công, Dung, Ngôn, Hạnh". Bà còn là một người phụ nữ ởngôi dài nhất trong xã hội nhưng lại không tham gia việc triều chính, mà chỉchuyên tâm vào việc tề gia.

Ngoài ra Bà còn là tấm gương sáng về đời sống cá nhân và sựchăm sóc gia đình, gia tộc đối với Vua Lê Thái Tông chăm lo giúp đỡ, giáo dụcdạy giỗ vua Lê Thánh Tông và cháu là vua Lê Hiến Tông.

Đức của Hoàng Thái hậu được sánh với Trời đất, công rạng rỡTam thánh (Thái Tông, Thánh Tông, Hiến Tông), xứng đáng là hàng đầu các vịHoàng hậu nước Đại Việt.

Nói về giá trị, bia Quang Thục Hoàng Thái hậu Ngô Thị NgọcDao là tiêu biểu về hình thức, kiến trúc, điêu khắc mỹ thuật độc đáo, nội dungvăn bia có nhiều giá trị về Lịch sử -Văn hóa thời Lê Sơ còn lưu truyền lại cho đến ngày nay. Điều đặc biệt,mặt sau văn bia khắc một bài minh và có tới 36 bài thơ xướng họa của các quầnthần khắc trên bia.

Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao sinh năm 1420, người xã ĐộngBàng (nay thuộc Đồng Phang, xã Định Hoà, huyện Yên Định). Tháng 6 năm Đại Bảothứ nhất (1440), Thái hậu được phong làm tiệp Dư ở cung Khánh Phương. Năm 1460sau nhiều loạn lạc trong triều đình, các công thần Nguyễn Xí, Đinh Liệt đã tônlập Tư Thành lên làm vua, bà được tôn làm Hoàng Thái hậu.

Đến khi ở ngôi cao, tuổi đã già, Hoàng Thái Hậu luôn coitrọng việc giáo dục và lưu truyền cho thế hệ sau. Tư tưởng của bà cũng chính làhệ tư tưởng của triều Lê. Hoàng thái hậu luôn đề cao lối sống cần kiệm, liêmchính mà bản thân bà là tấm gương sáng.

Ở Lam Kinh có 6 vị vua và 2 bà Hoàng Hậu sau khi qua đờiđược đưa về quê hương an táng: Vua Lê Thái Tổ, Lê Thái Tông, Lê Nhân Tông, LêThánh Tông, Lê Hiến Tông, Lê Túc Tông và 2 bà Hoàng hậu: Ngô Thị Ngọc Dao,Nguyễn Thị Ngọc Huyên.

Điều đặc biệt, trong một tấm bia lại có tới 36 bài thơ họaca ngợi Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao. Đây là một tài liệu quý để nghiên cứuvề nghệ thuật trang trí, điêu khắc về Hoàng hậu ở Việt Nam thời Lê Sơ.

Nếu như nghệ thuật trang trí rồng ở bia Vĩnh Lăng, thì ở biaHoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao cũng trang trí rồng, có dáng hiền thục hơn,được biểu hiện với nhiều chiều, đầu rồng được biểu hiện ở một góc nhìn chếchnghiêng thấy rõ một bên má đầy đặn…

Nghệ thuật chạm khắc rồng ở bia Hoàng Thái hậu Ngô Thị NgọcDao đã chuyển sang một phong cách nghệ thuật khác hẳn, có sự cầu kỳ về đườngnét và cách tạo hình. Đường nét thì sắc nhọn, dứt khoát, bố cục tỉ mỉ, trauchuốt đã thoát ra khỏi hình dáng, cách biểu hiện của rồng thời Lý, Trần và xứngđáng tiêu biểu, bộc lộ rõ đặc điểm phong cách thời Lê Sơ…

Đến đây rồng đã trở thành một biểu tượng văn hoá, tượng trưngcho sức mạnh, uy quyền. Vì vậy có thể nói điều này phần nào do ảnh hưởng của tưtưởng Nho Giáo. Một nét trang trí chỉ thấy ở Việt Nam bắt đầu từ thời Lê Sơ đó là dướiđế bia có hoa văn sóng nước rất độc đáo, được thể hiện tới 3 lớp (tam sơn). Cácngọn sóng được nối tiếp nhau và tạo thành nhiều lớp, được thể hiện khác với hoavăn cùng loại của thời kỳ Lý, Trần.

Bia có kích thước lớn tương đương với bia Vĩnh Lăng, ca ngợicông đức của một Hoàng Thái hậu nước Đại Việt, là người phụ nữ giỏi, có đứctính tốt, khoan dung độ lượng, giàu lòng vị tha, biết cách giáo dục con cháu,là người có công trong việc hưng thịnh nước Đại Việt triều Hậu Lê.

Các nhà nghiên cứu Văn hóa đánh giá, Bia Quang Thục HoàngThái hậu Ngô Thị Ngọc là một tấm bia lớn, tiêu biểu đại diện cho người phụ nữViệt Nam từ xưa đến nay. Đây còn là tài liệu lịch sử đích thực, vì được ghingay sự kiện xảy ra mà không hề sao chép, bởi vậy nó có giá trị góp phần bổsung vào chính sử.

Duy Tuyên