Đi tìm vẻ đẹp Thổ cẩm Zèng

Từ Huế để đến thị trấnA Lưới không xa nhưng phải qua ba đèo mấy vực, tại đây ngay thị trấn có phiênchợ họp từ 3-6h sáng mỗi ngày, vẫn còn nét hồn nhiên nguyên sơ cho đến tận hômnay.

Chúng tôi gặp ở đây đồngbào dân tộc Pakoh, Tà Ôi, Vân Kiều, Katuh… Mảnh đất này đã trở thành nơi hội tụnhững sắc màu văn hoá vật thể, văn hoá phi vật thể và những giá trị nhân vănquý báu.

Sau 40 năm kết thúc chiếntranh, giờ đây, cũng khó để có thể tưởng tượng được nơi đây từng là chiến trườngcủa nhiều trận bom dội trong quá khứ. Thị trấn ngày nay được đầu tư khangtrang, sạch sẽ, thân thiện, nhưng điều cuốn hút chúng tôi là những tác phẩm dệtZèng bằng tay.

Đoàn ghé thăm cơ sở dệtcủa chị Hợp. Trên căn nhà sàn truyền thống nép dưới những cành hoa rừng, các tấmthổ cẩm được bày ra thành một không gian đặc sắc. Và trước sự chứng kiến củacác nhà thiết kế, chị em phụ nữ Tà Ôi ngồi dệt từng sợi từng sợi chỉ một.

Chúng tôi đón những tấmkhăn to nhỏ khác nhau và không có tấm nào giống tấm nào. Bởi lẽ, mỗi tác phẩmnhư thể mối tâm tình của người dệt dưới con nắng, con mưa và những nỗi lòngthiên biến vạn hoá.

Cũng chính nhờ kỹ thuậtđan thủ công mà các nhà thiết kế rạng rỡ như mở cõi lòng khi phát hiện ra thổ cẩmở A Lưới chứa đựng một giá trị nghệ thuật của dệt mà không máy móc nào có thểlàm được. Điều đặc biệt của thổ cẩm dệt Zèng chính ở những điểm nhấn hoa văn bằngcườm.

Những hạt cườm nhỏ đượcdệt chung, nằm trong các kết cấu đan chỉ và được sắp xếp bằng tay để trở thànhnhững hoạ tiết độc đáo. Với các nghệ nhân người dân tộc, cuộc sống đã bước vàotấm vải với những hoa văn cách điệu từ ngọn chông anh dũng chống giặc, nhữngsinh hoạt đời thường hay là tài sản thiên nhiên mà đất trời ban tặng.

Giá trị nghệ thuật vànhân văn nằm ở đây. Dù cho những yếu tố của thổ cẩm Zèng đều được cấu thành từnhững điều bình dị và ngây ngô, nhưng chúng là chân thật. Nghệ thuật là nhữngphản ánh về cuộc sống xung quanh và được người nghệ nhân nâng tầm, biến hoáthành những khái niệm nghệ thuật trừu tượng hơn.

Cứ như thế, một ngày miệtmài của người nghệ nhân dệt cho ra năm tấc thổ cẩm thường hoặc ba tấc thổ cẩmcó hoa văn cườm. Và để chuẩn bị cho mùa Festival làng nghề Huế 2015, với tinhthần đề cao nghề dệt Zèng, các nhà thiết kế đã tìm hiểu, trao đổi và đặt dệt nhữngtác phẩm để chuẩn bị cho ngày hội sắp tới.

Nhà thiết kế Lan Hươngvốn nổi tiếng với các tà áo thêu tay kỳ công, lần này đến với A Lưới chị cũngngập tràn cảm hứng thử nghiệm với một đề tài khác hẳn. Còn Quang Tân, đại diệncho các nhà thiết kế của Huế, lại ấp ủ cho một luận án tiến sĩ với đề tài vềnghệ thuật dệt Zèng. Từ nhiều sự quan tâm của giới chuyên môn, chúng tôi thầmhi vọng rằng tương lai của Zèng sẽ phát triển hơn nữa.

Để phát triển một loạihình văn hoá vật thể độc đáo còn cần rất nhiều sự chung sức và chung lòng từnhiều ban ngành, đặc biệt là giúp sức chuyên môn từ các nhà thiết kế và điều kiệntốt từ chính quyên địa phương. Các đồng chí cán bộ huyện còn cho chúng tôi biếtthêm về những dự án giữ gìn và phát triển loại thổ cẩm độc đáo này.

Một trong số đó là ý tưởngkhuyến khích dân cư trong huyện (vốn phần nhiều là các đồng bào dân tộc thiểu số)sẽ có một ngày để mặc thổ cẩm của dân tộc mình như thường phục và giảng dạy chocác em học sinh về tấm áo truyền thống.

Ví như cứ mỗi sáng thứhai đầu tuần đến A Lưới, chúng ta lại được ngập chìm trong màu sắc của đoànđoàn người khoác những tấm áo mộc mạc và tươi vui, chắc hẳn sẽ là dấu ấn khóquên về một không gian văn hoá đậm đà.

Và cứ như thế, truyềnthống sẽ đi vào đời sống đương đại. Những giá trị đến từ tình yêu thương chânthành, ắt hẳn sẽ đi đến tận sâu của sự chia sẻ. Và những giá trị văn hoá bản sắccủa cộng đồng, sẽ có đủ niềm tin được bảo tồn và duy trì trước những làn sóng củathời đại mới.

Sau buổi nghiên cứu ởthị trấn, chuyến xe của đoàn nghiên cứu lại tiếp tục cuộc hành trình tiến vàocác xã ở vùng sâu. Những câu chuyện về một thời oai hùng của mảnh đất xen lẫn vớikhung cảnh núi non và những con đường ngoằn ngoèo kề trên những dòng suối đỏ lừ.

Là nơi bắt đầu của nămdòng sông, trong đó có dòng Hương hiền hoà, hậu quả của chiến tranh để lại vớinhiều di chứng của chất độc đã thấm sâu vào trong lòng đất, lòng nước. Những sựkhó nhọc và khổ cực của người miền núi càng khiến những tấm thổ cẩm trên taychúng tôi lấp lánh hơn và phát ra tiếng nói từ những tâm tình hồn hậu, vô tư.Như đi ngược dòng với đám bọt nước xối xả phía dưới, chúng tôi tìm ngược về vớinhững cảm xúc thành thật nơi cội nguồn.

Ngôi nhà Rông của cácdân làng xã A Đớt nổi bật nằm giữa bản làng. Trèo lên vài bậc thang cao chênhvênh, chúng tôi vô cùng ngạc nhiên xen lẫn thích thú khi thấy cảnh các mẹ vàcác em đang ngồi dệt với nhau trong ngôi nhà.

Nhà thiết kế Minh Hạnhhỏi một em bé ngồi dệt bên khung cửa: “Năm nay con mấy tuổi?”. Em bé trả lời (bằngmột chất giọng Kinh lơ lớ rất đáng yêu): “Dà mươi bốn tuồi”. Tuy mới 14 tuổi,nhưng em đã có ba năm kinh nghiệm trong nghệ thuật dệt Zèng rồi.

Người Tà Ôi đã biết dệttừ khi còn rất bé. Có lẽ dệt đã ăn sâu vào tâm hồn con người nơi đây như lẽ tựnhiên. Và khung cửi, những sớ chỉ, chuỗi hạt cườm lại trở thành những trò chơikhéo tay tuổi ấu thơ.

Không thể ngăn được cảmxúc với những nét đẹp từ tâm hồn chân tình, Giám đốc Nghệ thuật của Festival cùngtổ thực hiện đã bày tỏ mong muốn và thân tình mời những đồng bào ở nơi đây vớinhững vẻ đẹp khó tìm trong cuộc sống cùng hội tụ về Huế những ngày cuối thángTư sắp tới, để cùng chia sẻ những cảm xúc chung về mảnh đất đặc biệt của Tổ Quốc.

Và rồi còn điều gì cảmđộng hơn, khi chúng tôi đang hồi hộp chờ đợi câu trả lời thì nghe tiếng reo “Sắpđược vào Huế chơiii rồiii” của những đứa trẻ lấm lem, nhưng đôi mắt thì sáng ngờivà sâu thăm thẳm…

Rồi một ngày ở miền caocũng nhanh chóng trôi qua. Chúng tôi vội vã ghé qua xã Hương Nguyên. Trong ánhchiều chạng vạng, màu lửa nhóm đỏ và làn khói trắng cùng những câu chuyện laoxao của các cụ già trên nhà Rông là một khung cảnh dễ làm xao động lòng người.

Mặc dù cuộc gặp gỡ diễnra chớp nhoáng để đuổi theo ánh mặt trời đang xuống núi, nhưng đoàn chúng tôicũng kịp tìm cho mình những cảm xúc sâu lắng và những tâm tình lóng lánh cườmbên ánh lửa đỏ...

Đường xuống núi đi quahuyện Sơn Thuỷ. Quả là không sai với tên gọi, cảnh chiều bãng lãng giữa núingàn và mây mù khiến chúng tôi cứ ngỡ xe đang trôi đi trong một bức tranh thuỷmặc mà mỗi nét phác nhẹ của thiên nhiên cũng đủ làm lòng người trôi chập chùng.

Đâu đó vang lên tiếnghát mộc mạc, yên bình giữa cõi chạm của đất trời. Cả đoàn chúng tôi tĩnh lặng.Như để lắng lại cho riêng mỗi người thứ cảm xúc thuần hậu nhất, như mối giaohoà giữa con người với thiên nhiên, như để càng thấu hiểu hơn giá trị của cuộcsống.

Chỉ có thể là những conngười với tâm hồn hồn hậu nơi đây, sống trong thiên nhiên đẹp tuyệt mĩ này, vàgiữ gìn lòng mình bình yên bằng nhữngkhó khăn cách trở, mới có thể tạo ra được những tác phẩm đặc sắc chứa đựng giátrị nhân văn quý báu cho cộng đồng như thế.

Và để những giá trịnhân văn nguyên sơ ấy còn được vẹn nguyên trong đời sống đầy biến động của ngàyhôm nay, chúng ta cần làm gì? Có lẽ đó không phải là câu hỏi chỉ dành cho giớichuyên môn, mà dành cho tất cả chúng ta - những người cùng Tổ quốc và thừa hưởngtrực tiếp những giá trị văn hoá tinh hoa của đồng bào mình.

Quang Nhật