Cuộc sống của những đứa trẻ “sống thì nuôi, chết thì phải chịu”

Nhắc đến Đan Lai người ta nghĩ ngay đến đói nghèo, lạc hậu,tảo hôn và nhiều hủ tục khác. Đai Lai là một tộc người sinh sống ở vùng lõiVườn Quốc gia Pù Mát, tập trung chủ yếu bên cạnh dòng sông Giăng (xã Môn Sơn,Con Cuông, Nghệ An). Người Đan Lai còn được biết đến là tộc người “ngủ ngồi”bởi cách hình thành dòng tộc hết sức khốn khó và đau thương của họ.

Sống ở vùng lõi Vườn Quốc gia Pù Mát, sống giữa thiên nhiêngiàu có và hào phóng nhưng người Đan Lai vẫn nghèo. Cái nghèo, cái đói cứ nhưsợi dây vô hình, nối từ thế hệ này qua thế hệ khác. Và người chịu tác động mạnhmẽ nhất bởi cái nghèo vẫn là những đứa trẻ vừa sinh ra đã phải chịu thử tháchqua dòng nước Khe Khặng dù bất kể mùa đông hay mùa hè. Thiếu kiến thức, thiếuthuốc men nên người Đan Lai vẫn duy trì cách “phòng bệnh” không giống ai ấychăng? Tôi vẫn còn ám ảnh bởi câu
trả lời của cụ La Thị Mếnh (83 tuổi, bản KheBúng): “Đứa trẻ Đan Lai nào sinh ra cũng phải nhúng xuống nước lạnh. Đứa nàosống thì nuôi, chết thì phải chịu”.

Vượt qua hàng chục cây số đường đèo dốc, lội qua 5 khe suối, chúng tôi mới vào được bản Khe Búng – nơi tận cùng của người Đan Lai ở Môn Sơn.Dù bao bọc trong hệ sinh thái xanh mướt của Khu dự trữ sinh quyển miền Tây NghệAn nhưng thời tiết vẫn khá nắng nóng. Những đứa trẻ Đan Lai lê la chơi đất ởtrước nhà, thấy người lạ liền xô nhau chạy vào nhà rồi ngó đôi mắt to, đen láynhìn ra cười khúc khích.

Mặt trời lên chói chang, nắng như đội lửa lên mái đầu khiếnnhững vị khách như chúng tôi hoa hết cả mắt. Ấy vậy mà những đứa trẻ Đan Laivẫn đầu trần, thậm chí là trần truồng chạy nhảy dưới nắng. Chơi chán, chúng kéonhau nhảy ùm xuống khe vùng vẫy. Liệu có phải được thử thách với thiên nhiênkhắc nghiệt ngay từ khi mới lọt lòng mà dường chẳng có gì có thể quật ngãchúng?

Trẻ con ở Đan Lai có lẽ chẳng lạ gì những đoàn khách vẫn đếnbất chợt như thế này nữa. Cứ đều đặn mỗi năm, hết các đoàn công tác của huyện,của tỉnh lại có dăm ba đoàn từ thiện từ dưới Tp Vinh lên. Lần nào đến, trên vaicác vị khách cũng đầy quần áo, bánh kẹo và sách vở.

Sách vở không thiếu, đi học hoàn toàn miễn phí, ở bản có hẳnđiểm trường khang trang ấy vậy nhưng cái sự học ở nơi tận cùng con sông Giăngnày chẳng hề “xuôi chèo mát mái”. Rất nhiều trẻ con Đan Lai chỉ học đến hết lớp5 rồi nghỉ. Muốn học lên cao phải ra trung tâm xã cách đó đến non 30 cây sốđường đèo dốc, đi bộ cũng mất cả ngày đường. Mà chúng đi học rồi, ai ở nhàtrông đàn em trứng gà trứng vịt? Bởi vậy con chữ nhọc nhằn có được lạitrôi tuột xuống dòng Khe Khặng, còn chúng lại rơi vào cảnh tái mù chữ.

Căn nhà của bà mẹ trẻ La Thị N. (điểm lẻ bản Cồn) nằm sátđường đi. N. nằm trên giường, ngó mắt qua cửa sổ, chẳng biết đang nghĩ gì.Dưới đất, hai đứa trẻ lê la chơi với nhau. N. năm nay 29 tuổi nhưng có tận 6đứa con, đứa nọ cách đứa kia nửa cái đầu. Giữa mùa hè, con của N. đứa thìchẳng có quần mà mặc, đứa thì mặc cái áo cổ lọ nhìn đến phát sốt nhưng điểmgiống nhau là đứa nào cũng đen cháy, khuôn mặt lem luốc nhìn đến tội.

Hỏi N. sao đẻ nhiều thế, cô chỉ cười. Hỏi con học lớp mấyrồi, N. trả lời “Nả biết” (không biết – PV). Như bao nhiêu phụ nữ Đan Laikhác, N. chỉ việc lấy chồng rồi đẻ, nuôi con, hết đứa này đến đứa khác còngánh vác kinh tế là chuyện của chồng. Bởi vậy nhà N. chưa năm nào thoát khỏicảnh thiếu đói. Và tất nhiên, những đứa con của N.cũng chẳng biết đến bữa ănno, biết đến quần áo đẹp.

Tôi nhớ những lời tâm sự buồn rầu của La Thị L. (SN 1998,bản Khe Búng). L. lấy chồng năm 14 tuổi. 15 tuổi sinh con gái đầu lòng, hiệngiờ chuẩn bị sinh đứa thứ 2. 6 tháng tuổi, con của L. đã biết ăn dặm nhưng thứcăn dặm của nó là sắn luộc. L. cứ bóp vụn mẩu sắn ra đút vào miệng con, đứa bécứ lừa đi lừa lại thứ thức ăn ấy trong miệng rồi nuốt vào dạ dày và cứ thế lớnlên.

“Bé có được uống sữa không?” – tôi hỏi, L. cười buồn “khôngchị ạ”. Mới nhỏ xíu thế mà cho ăn sắn, không sợ nó say à? - “Không can chi mô. Nó ăn từ hồi bé mà. Bố mẹăn được thì nó ăn được thôi”. Cái triết lý “bố mẹ ăn được thì con ăn được” khiếncon gái của L. và rất nhiều đứa trẻ Đan Lai mà tôi gặp đều “bụng ỏng đít beo”duy chỉ có đôi mắt – đôi mắt ám ảnh những ai từng đặt chân đến đây – đôi mắtđen thăm thẳm với hàng mi dài rợp, ngơ ngác và lạ lẫm với tất cả những thứ từbên ngoài vào.

Khi các sự ăn còn chưa đủ thì vui chơi là từ quá xa xỉ vớinhững đứa trẻ Đan Lai. Trò chơi duy nhất của chúng có lẽ là trông em giúp mẹ.Cả anh lẫn em lê la trên nền đất, cào vào đống đất mủn tung tóe rồi cười nhưnắc nẻ. Thỉnh thoảng bố mẹ cũng mua cho ít cái kẹo, thứ kẹo lạ mắt mà dưới xuôitôi không thấy bao giờ nhưng ngọt lừ đường hóa học. Cũng chẳng sao, có lẽ chúngchỉ cần cái vị ngọt để đánh lừa cảm giác và sung sướng với thứ quà hiếm hoi mớicó ấy.

Thỉnh thoảng những ngày Tết thiếu nhi hay Tết Trung thu, mộtvài đoàn tình nguyện vượt đèo, vượt khe “cõng” quà vào cho trẻ em Đan Lai. Hômđó, chúng sẽ được thưởng thức những chiếc kẹo thơm ngon hơn những thứ bố mẹhiếm hoi mới mua cho ở quán tạp hóa đầu bản hay những thứ đồ chơi xinh xinhbiết phát ra nhạc. Tiệc tan, khách về, kẹo cũng hết, những đứa trẻ Đan Lai lạitrở về với sự trầm mặc của núi rừng, của thiếu thốn và nghèo đói.

Rời nơi ở của người Đan Lai, thấy thương sao những đôi mắttrẻ thơ trong veo ngơ ngác, những khuôn mặt lem luốc, những đứa trẻ lũn cũn đencháy và những cơ thể èo uột không có nổi quần áo để che chắn dù là đông hay hè…

Hoàng Lam