Nghề câu “cọp biển”

Các cụ bảo,“ngày đàng (đường) bằng gang nước”, đường dưới biển bao giờ cũng hiểm nguy vấtvả vô cùng. Đi trên con tàu lớn ra những hòn đảo lớn, chỉ một hai ngày đêm, tôiđã bã bượi thân xác. Nhảy xuống thuyền thúng, ra khơi vào lộng với con tàu 500mã lực của anh Trương Quốc Bảo, tôi đã bị tròng trành khổ sở. Còn 20 con tàu lớnchuyên nghề câu cọp biển (cá mập) ở làng Thủy Đầm, phường Ninh Thủy, thị xãNinh Hòa, tỉnh Khánh Hòa thì mỗi lần vươn khơi, họ đi cả tháng ròng rã mấy trămhải lý, câu và hạ sát cả một khoang thuyền vấy máu toàn đám cá mập hung dữ nặngđến vài tạ một con, ở những ngư trường xa tít hút như Hoàng Sa, Trường Sa.

Những tỉ phú mù chữ

Đó thật sựlà một thứ nghề nguy hiểm nhất trong những nghề nguy hiểm, có người đã sa sẩyvùi thây trong bụng cá mập, có nhiều người bị cơ quan chức năng Philippines bắtgiữ, xét xử, tịch thu tàu mà đến khi chúng tôi tới thăm Thủy Đầm, họ vẫn biềnbiệt xứ người. Nước mắt chảy tràn, những người đàn bà “lấy chồng đi biển hồntreo cột buồm” cứ tần ngần buồn bã. Tuy nhiên, không thể nói là không có cái vạmvỡ, kiêu hùng, có sự quả cảm trong cuộc mưu sinh của những người đàn ông đi biểndũng mãnh ấy.

Rời NhaTrang đi gần bốn chục cây số nữa thì đến thị xã Ninh Hòa. Ruộng đồng thẳng cánhcò bay. Xa xa, dãy núi khổng lồ có phần ngọn bằng phẳng như một tấm bàn lớn.Mưa bóng mây lắc rắc, mây sà xuống như tấm khăn voan trải lên cái mặt bàn khổnglồ mà núi lớn đang ôm cấp. Dưới chân đại cảnh thanh bình ấy, là khu dân cư ThủyĐầm, thuộc vào phường Ninh Thủy của thị xã Ninh Hòa. Tuy nhiên, ai cũng cứ muốngọi Thủy Đầm đó là một làng chài (thay vì khu phố), của một xã làm nghề đi biển(thay vì phường!), có lẽ bởi như thế nó hợp tình, hợp cảnh hơn.

Ông Lê VănTrí đón tôi ở đình Thủy Đầm. Ngoài 70 tuổi, với chừng 30 năm làm lãnh đạo làngchài, ngư dân câu cá mập lão luyện này bảo “cứ gọi tôi là trưởng thôn cho nó đầmấm”. Có thể thấy dấu tích của một làng chài nghèo ở ngay khu sầm uất nhất vớisan sát biệt thự và nhà cao tầng, với cái cổng chào hoành tráng bằng bêtông kẻvẽ tinh tươm: “Làng văn hóa Thủy Đầm”. Nhiều ngôi nhà thấp tè, lợp ngói đỏ cũ kỹ.Các ngõ vào đều bé đến mức hai xe máy tránh nhau rất khó. Làng nằm dốc mình raphía biển. Rãnh thoát nước không có, người ta lấy bêtông be hai cái bờ nho nhỏ ởgiữa tim mỗi con đường để nước thải, nước mưa theo đó trôi tuột ra biển.

Chủ của mộttrong những ngôi nhà làm theo lối biệt thự với gỗ, đá ốp đắt tiền (mà lại cao tầng),là anh Trương Quốc Bảo. Bên cạnh là nhà Trương Toàn, em trai anh Bảo, cũng biệtthự cũng tàu lớn đánh cá mập với 10 nhân viên lừng lững giống như anh mình. 44tuổi, giống như nhiều người đàn ông Nam Bộ và Trung Bộ nước ta mà tôi hay gặpkhác, anh Bảo béo bụng, da ngăm đen, răng rất trắng, dáng đi như chim cánh cụt.Nhưng họ luôn cởi mở từ dáng lạch bạch cho đến nụ cười lấp lóa. Anh đưa chúngtôi ra tàu lớn vươn khơi, “đi cho biết thế nào là câu cọp biển”.

Ngồi thuyềnthúng bơi ra được đến chỗ tàu lớn đang neo đậu, đã toát mồ hôi hột rồi. Anh cònbồi thêm: “Đi khoảng 32 đến 42 ngày/chuyến câu cá mập. Đi từ Thủy Đầm, suốt 3ngày 3 đêm thì đến ngư trường Hoàng Sa, thuộc chủ quyền của Việt Nam. Lặn xuốngcác rạn san hô bắt những con cá to bằng bắp chân, bằng bàn tay để móc vào làm mồicâu sống. Cá mập rất thích món đó. Giăng câu khoảng 30 hải lý dằng dặc. Lưỡicâu đây, nó to bằng đầu đũa, cước câu cá mập cũng to lắm. Người ta gọi câu cá mậplà săn cọp biển, quê tôi gọi đơn giản là câu to. Tức là câu bằng tàu to, lưỡivà cước to, lá gan người đi biển lớn, con cá mang về rất bự”.

12 tuổi đãphăm phăm cùng cha đi biển đánh cá lớn. Trước, tàu nhỏ, lương thực và dầu, đá lạnhcó ít, cha con anh Bảo chỉ dám đánh bắt cá ở ngoài lộng, cách nhà vài giờ đithuyền gỗ. Khoảng 8 năm gần đây, được Nhà nước cho ưu tiên vay vốn, dám nghĩ lớn,đóng tàu lớn, anh Bảo và khoảng 20 chủ tàu nữa ở Thủy Đầm bắt đầu vươn khơi, tớicác ngư trường không thể xa xôi và sóng gió hơn: Trường Sa, Hoàng Sa. Cưỡi contàu 500 mã lực, trị giá gần 3 tỉ đồng, đang đóng thêm một con tàu lớn hơn nữa,đắt đỏ hơn nữa, vậy nhưng ông tỉ phủ làng chài này vẫn chưa bao giờ biết chữ.Không biết một chữ nào, chưa bao giờ đi học, rất nhiều ngư dân tỉ phú khác ở ThủyĐầm cũng rơi vào tình trạng tương tự.

“Anh tínhtoán kiểu gì, khi mà lúc nào cũng phải quản lý 10 ngư dân lang thang cùng mìnhtrên biển cả tháng trời. Mỗi chuyến đi cả trăm triệu đồng tiền dầu, tiền đá, tiềnlương thực dự trữ, rồi lúc về bán cả tấn cá mập cho thương lái, anh “làm” kiểugì?” - tôi thắc mắc. “Tính toán do bà vợ và bà già (mẹ đẻ) của tôi lo hết. Tôichỉ lo quản lý tàu, đi biển, đánh cá rồi về… ngủ”. “Thế anh dùng điện thoại đắttiền, lưu tên, nhắn tin gọi điện thì “bấm nút” kiểu gì?”. “À, đếm tiền tôi vẫnbiết đếm, nhìn mặt tiền vẫn nhận ra loại tiền nào chứ. Lưu tên cũng biết lưu, vảlại tôi không phải nhớ mặt chữ nhiều lắm, vì tôi có mấy khi gặp ai ngoài ngườinhà và bạn đi biển vài người đâu nhỉ?”.

Sống giản dị,hồn nhiên. Nhưng lúc ra biển lớn, sóng dữ, thì anh đánh bắt cá mập kiên cường,dũng mãnh hơn ai hết.

Lấy chồng đi biển hồn treo cột buồm

Săn cá mậplà nghề nguy hiểm, tốn công sức nhất trong tất cả các thể dạng mưu sinh trên biểnlớn. Có người bị cá quẫy văng xuống biển, vùi thây trong bụng cá hoặc bụng biển,vĩnh viễn không ai biết. Bản thân các ngư dân Thủy Đầm, trước khi vươn khơi, hầuhết họ và gia đình đều phải thắp nhang cầu khấn. Không mê tín dị đoan đâu,nhưng trong đáy lòng, họ hiểu rằng đối mặt với biển cả, sóng cao như nóc nhà,cá lớn như thủy quái, tàu hơi lơn lớn, sức con người thôi chưa bao giờ là thứneo giữ đủ an toàn cả. Họ cần bấu víu vào một niềm tin cao hơn. Có đi câu cọpbiển mới biết đời người săn cá mập không chỉ khiến vợ, con, cha mẹ, anh em,hàng xóm ở nhà phải “hồn treo cột buồm” mà chính các ngư phủ cũng luôn có cảmgiác mạng sống của mình treo nơi ngọn sóng.

“Gần chụcngười đeo bình nén khí, lặn xuống đáy biển ở các khu vực rạn san hô để bắt cá mồi.Đó cũng là nơi kiếm ăn với các loài cá khoái khẩu của cá mập. Không được mang mồitừ nhà đi, vì nó sẽ chết, cá mập không thích ăn. Câu xong một mẻ, lại đi lặn bắtcá mồi tiếp. Mệt nhất là cảnh giăng câu trên vùng biển dài mấy chục hải lý, vớihàng nghìn lưỡi câu và nhiều tấn cá mồi. Kiệt sức suốt đêm ngày làm bạn với mặtsóng, đến lúc cá cắn câu, đi bắt, đâm, giết, kéo cá còn mệt hơn”, anh Bảo thởdài. “Con tôi, dù chết tôi cũng phải cho nó ăn học, đừng mù chữ và khổ như đờiông, đời bố!”.

Hàng xóm nhàanh Bảo - một ngư dân tên là Phan Hạnh, năm nay 39 tuổi, cũng là chủ một contàu 440 mã lực - kể: “Sợ nhất là gặp bão biển. Mà cá mập nó oái oăm lắm, cứ phảiăn cá tươi, nên chúng tôi lặn bắt hàng tấn cá sống để cài vào lưỡi câu, rất mệt.Oái oăm hơn nữa là biển động, bão gió cấp 6, nó càng hay ăn mồi. Đánh cọp biển,phải chấp nhận sóng gió thì mới đầy khoang. Chúng tôi nghe dự báo thời tiết củacả Mỹ, Nhật, Pháp, Philippines, Đài Loan…, không biết tiếng tây thì người ở nhànghe sau đó báo tin cho thủy thủ trên tàu. Để xông vào bão vừa phải mà bắt cá mập”,Hạnh thở dài: “Cũng có hôm bão lớn, không kịp báo cho Bộ Ngoại giao xin trútránh ở… nước ngoài, chúng tôi bèn trụ giữa biển mà “căng sức chiến đấu”. Phảithả những cái dù nước, dù to lắm, chứa nhiều tấn nước, dù ôm lấy hai bên mạntàu, giúp nó bớt lắc. Sóng đánh cao vượt cả thân tàu. Phải vận hành hết máy bơmhút nước đi kẻo nặng quá nó đắm. Biển đen kịt, chả nhìn thấy gì. Chúng tôi chỉcòn biết cầu trời cho sống sót, nhưng có phải bao giờ và ai cũng được… sống sótđâu” - Hạnh nói như mếu.

Hãi nhất làcảnh gì, tôi hỏi anh Bảo đỡ lời mếu máo của Hạnh, anh thở dài: “Là độ giànkhoan HD 981 của Trung Quốc hành hoành, “tàu lạ” tấn công, rượt đuổi, làm baođiều càn quấy. Tàu nhà chúng tôi chạy, gió ầm ầm. Đúng hôm thằng 981 nó rút,thì tàu tôi bị mất một mạng người. Đó là ngư phủ Nguyễn Văn Tài, 21 tuổi. NhàTài gần nhà tôi. Tàu chạy ầm ầm, sáng ra thì giường ngủ của Tài trống trơn, chiếcmáy nghe nhạc rẻ tiền mà Tài hay cầm vẫn còn đó. Chắc Tài bị rớt xuống biển,vĩnh viễn, 8 tháng trôi qua rồi, chúng tôi chưa tìm thấy em. Có thể em nằmtrong bụng cá. Đám tang Tài diễn ra thê thảm nhất xóm này, có lễ, có thầy chùađến cúng, nhưng không có quan tài. Vợ con Tài rất nheo nhóc”.

Chúng tôi đếnthắp nhang cho Tài. Trên đường ghé qua nhà anh Trần Văn Quang, tàu gần 400 mã lựccủa anh cũng bị tàu lạ cướp, phá tan hoang, thiệt hại đến 200 triệu đồng. Rấtmay có nhiều nhà hảo tâm đến giúp đỡ, nhiều chế độ chính sách của Nhà nước độngviên ngư dân bám biển, vừa rồi ông Quang đã đệ đơn lên thị xã Ninh Hòa, xin vaytiền đóng tàu mới. Đặc biệt, tôi không thể quên được giọt nước mắt của mẹ, vợ,các con anh Trần Canh, anh Canh và 10 thủy thủ khác vẫn biền biệt ở bênPhilippines khi chúng tôi ghé thăm. Tàu tiền tỉ của họ bị sóng đánh lạc sang hảiphận nước bạn, thế là họ tịch thu tàu, xử ra tòa, giam cầm bao tháng ròng.

Đúng là tángia bại sản vì đánh cá mập. Chị Hoa - vợ anh Canh - run run cầm bức ảnh chồngvà 10 thuyền viên bị xử ở tòa án bên Philippines, mà rằng: “Anh và các thủy thủvẫn chưa được về. Đây. Tôi có bà chị quen ở Philippines, chị ấy lén chụp ảnhnày, đưa lên facebook rồi tôi cho cháu tải xuống, in ra đó!”. Hai đứa con anhCanh, sau khi bố lâm nạn, nằng nặc đòi bỏ học để đi làm thuê giúp gia đình, chịHoa gạt nước mắt, không đồng ý, cương quyết bắt con tới trường để sau này khôngvất vả như bố. Chị phụ giúp các đám cưới kiếm ăn lần hồi.

Làm sao để máu cá mập loang trên mặt biểnkhông uổng phí?

Nếu có xem cảnhkéo cá; dùng chày lớn đập nát mặt, nát miệng cá; đâm cá hàng trăm nhát bằng dùisắt có dây buộc (để sau mỗi nhát đâm, thu dùi lại, đâm tiếp)…. - thì mới thấycuộc chiến giữa biển cả dữ dằn ra sao! 10 ngư phủ trên tàu anh Bảo, họ dùng tờimáy để cẩu cá lớn từ biển lên sàn tàu. Cả khoang tàu loang đỏ máu, tanh kinh khủng.Một con cá mập gần một tạ hoặc ba bốn tạ, nằm như một gã khổng lồ vừa bị chọctiết. Răng trắng ởn, cú giãy chết của nó dường như làm con tàu 500 mã lực hơinghiêng ngả. Phải đập chết nó, nếu không nó sẽ ăn thịt người trên tàu!

Người tađâm, đập. Chày lớn đánh gãy răng cá, con cá bị treo ở thành tàu và quẫy điên cuồng,miệng cá đỏ ối sau mỗi nhát đập, nhát đâm chí mạng khiến bộ răng lởm chởm kinhhoàng của nó càng giống như một biểu tượng giết chóc. Nó như đại diện xứng tầmnhất của “thần chết đại dương”. Tuy nhiên, ở góc độ bảo tồn, nhiều quốc gia đãcấm đánh bắt cá mập, vì bao năm biển cả mới chăm bẵm được những cá thể mang têncá mập như thế. Về mặt loài giống và vai trò đa dạng sinh học, con cọp biển ấyquan trọng với trái đất này cũng như con cọp (hổ) trên mặt đất, cũng như cácloài được bảo tồn tử tế trước nguy cơ tuyệt chủng khác. Thôi thì bảo tồn gì chảbiết, cái dạ dày của mình và vợ con mình đang gào réo, ngư dân Đầm Thủy phải xuốngtay thôi. Chúng ta, trước mắt nên mừng vì bà con làm giàu nhờ câu cá mập. Họcũng là những “cột mốc chủ quyền” bằng xương bằng thịt, có vai trò lớn trong bảovệ chủ quyền biển đảo của chúng ta. Giữa các ngư trường xa xôi, với họ, tổ quốcđược nhìn từ biển.

Còn lúc này,những ngư dân can trường và quả cảm kia, đang nghĩ rất giản dị, họ đang buốtlòng vì giá cá và vi cá bị sụt giảm quá mạnh. Trước đây, hơn 2,3 triệu đồng/kgvi (vây) cá mập, giờ chỉ còn hơn 1 triệu đồng. Mà giá cả sinh hoạt thì cái gìcũng tăng cao. Cả con cọp biển 3 tạ, bán với giá 25.000 đồng/kg thịt, hơn chụckí-lô vây, tính ra chả được bao nhiêu. Nhiều chuyến vươn khơi trở về, các contàu tiền tỉ hay chịu cảnh ngư phủ tay trắng, bởi ngày ấy “biển đói”, cá mậpkhông cắn câu.

… Tôi bướcchân ra khỏi ngôi nhà của ngư dân xấu số Nguyễn Văn Tài, trong nước mắt của mẹTài, vợ Tài, còn đứa con bé xíu của cậu thì vẫn chưa biết khóc thương cha. Cátlún lắm, xe máy không đi được, chân giày của tôi cũng không nhấc lên được. Cứnhư Tài níu chúng tôi lại, rằng phải làm một cái gì đó để cứu vợ, con anh ta.Cuộc sống nghèo quá thể, tăm tối quá thể. Mẹ Tài đẻ được 6 đứa con, tất cả đềumù chữ, trừ đứa út học hết lớp 6. Cậu em trai Tài, đi chính trên chuyến tàuđánh cá mập mà anh trai mình đã rớt xuống biển mất tích ấy, chứng kiến đauthương, chứng kiến “biển đói”, cu cậu vẫn không có cách nào khác ngoài việc đềuđặn vươn khơi rồi thở dài… tay trắng.

Vợ Tài ngàynào cũng ra biển bắt ốc, cố kiếm lấy ba chục nghìn ăn “để sống làm người”. Trướckhi ra biển, Tài qua nhà mẹ đẻ xin 50 nghìn đồng, bao giờ đi câu cá mập về, consẽ trả mẹ. Thế rồi không bao giờ em trở về nữa. Vợ Tài cứ thở dài thườn thượt,“có chuyến đi câu to về, mỗi ngư phủ được chia 20 triệu đồng, vì đánh được nhiềucá mập lớn”, nhưng gần đây “biển đói lắm”. Hai năm nay, chả có chuyến nào vớ bẫmnhư thế nữa, toàn ra về tay trắng.

Họ đã khóc,có tiếng khóc nào cho đại dương, cho loài cá mập quý đang bị khai thác thiếu tổchức, bán tống bán tháo rẻ rúng cho tư thương; rồi tất cả cùng làm cho biển đóirạc đói rày kia không nhỉ? Sự no ấm của bà con, lắm lúc quan trọng hơn việc bảotồn các loài hung dữ, tôi đồng ý. Nhưng tại sao chúng ta không nghĩ bảo tồncũng chính là việc tìm phương kế giúp bà con mình no ấm lâu dài? Ví như cậuNguyễn Văn Tài quá cố kia, thay vì trắng tay ngày biển đói, cậu sẽ có nhiềuchuyến biển thu về 20 triệu đồng hơn. Ngư dân Thủy Đầm sẽ không còn gặp cảnh vấtvả: Dốc cạn sức mình trong cả tháng, mang về những khoang thuyền tanh lợm máucá mập lớn, bán trao tay cho tư thương, họ cũng không bao giờ ăn vi hay thịt cámập xem hương vị nó ra sao. Bán xong, lại đi biển, lại thở dài “sao biển dạonày “đói” lâu thế nhỉ!”. Giá mà những ngư dân vạm vỡ kiêu hùng kia được giúp đỡ,bảo lãnh, quản lý khai thác và bao tiêu sản phẩm một cách quy củ.

Theo Đỗ Doãn Hoàng
Lao Động